Werkdruk: een wicked problem
Uit grootschalig onderzoek onder de Nederlandse beroepsbevolking dat in 2017 werd uitgevoerd, blijkt dat39% van alle werknemers en 31% van alle ondernemers vaak of altijd een hoge werkdruk ervaart. Zij hebben heel veel werk te doen, en moeten bijna elke dag snel en hard werken. Wat is werkdruk nou precies, en hoe kunnen we er het beste mee omgaan?
Omdat we allemaal wel eens te maken hebben met een hoge werkdruk, heeft iedereen er wel een mening over. Het lijkt simpel: de werkdruk is hoog als er veel werk is en weinig tijd. Als jonge bankiers dag en nacht aan het werk zijn om te handelen in derivaten of om fusies en overnames te begeleiden, worden hun mentale en fysieke vermogens doorlopend aangesproken. Wanneer er plotseling verkeersslachtoffers worden binnengebracht in een ziekenhuis, valt er geen tijd te verliezen en moeten chirurgen onmiddellijk aan het werk.
Volgens de Nederlandse expert arbeidsomstandigheden Marc van Veldhoven van de Universiteit van Tilburg ligt het echter ingewikkelder. “Werkdruk is een wicked problem. Het is moeilijk te definiëren, heeft vaak meerdere oorzaken, is sociaal complex, en heeft niet altijd een duidelijke oplossing.” Daar komt nog bij dat het optimum van werkdruk niet nul is. “Mensen hebbennamelijk een bepaalde mate van werkdruk nodig om goed te kunnen presteren.”
Een wicked problem
Werkdruk is een wicked problem, omdat we te maken hebben met objectieve en subjectieve werkdruk, en met kwantitatieve en kwalitatieve werkdruk. De Amerikaanse stressonderzoekers French en Caplan beargumenteren dat werkgerelateerde stress (S) een functie is van de persoon (P) en omgeving (O) – in formule: S = f (P, O). Deze benadering heeft grote gevolgen voor de interpretatie van werkdruk. Hoewel er een redelijk sterk positief verband bestaat tussen objectieve werkdruk (bijvoorbeeld aantal gewerkte uren, handelingen, producten of diensten per tijdsperiode, aantal meetings, telefoontjes, e-mails, etc.) en door mensen subjectief waargenomen werkdruk, zijn beide vormen van werkdruk zeker niet hetzelfde.
Dit wordt deels verklaard door verschillen tussen mensen (de P in de formule). Mensen die een uitgewogen persoonlijkheid hebben, over veel vaardigheden beschikken, of heel erg energiek zijn, zullen doorgaans minder werkdruk waarnemen dan mensen met een instabiele persoonlijkheid, beperkte vaardigheden, of chronische burnout-klachten. Emotioneel stabiele mensen zullen bovendien beter kunnen omgaan met een hoge werkdruk en daardoor minder gestrest raken. Ook hulpbronnen in de werkomgeving (job resources) – zoals sociale steun, autonomie, training, en afwisseling – kunnen ertoe leiden dat mensen minder werkdruk waarnemen, en beter met werkdruk omgaan.
Onderzoek
Vele handen maken licht werk, en als je zelf kunt bepalen hoe en wanneer je het werk aanpakt, wordt het werk makkelijker uitvoerbaar. Emeritus hoogleraar Samuel Melamed van de Tel Aviv Universiteit en zijn collega’s deden onderzoek bij werknemers in de chemische industrie, elektronica en metaalindustrie en keken naar het effect van dagelijkse werkdruk op bloeddruk. Zij vonden dat de bloeddruk omhoogging met toenemende werkdruk, maar dit was niet het geval wanneer de deelnemers veel controle hadden over hun werkzaamheden. Als mensen zelf mochten beslissen hoe het werk werd gedaan, en inspraak hadden bij het vaststellen van procedures en werkdoelen, had werkdruk helemaal geen effect op de bloeddruk. Kortom, werkdruk is afhankelijk van allerlei andere factoren in de omgeving (de O in de formule) en betekent niet voor iedere persoon hetzelfde. De persoonlijke waarneming van werkdruk kan zelfs van dag tot dag variëren, bijvoorbeeld als functie van hoe uitgerust of vermoeid we aan de dag beginnen.
Geen slack time
Hoewel een hoge werkdruk betekent dat er veel werk wordt verzet – en dat is goed voor de organisatie – heeft het ook ongewenste gevolgen. Mensen die doorlopend onder druk staan op hun werk, rapporteren veel stressklachten, zoals vermoeidheid en burn-out. Zij raken ook gedemotiveerd, omdat het werken onder grote tijdsdruk maakt dat men niet meer dezelfde voldoening uit het werk kan halen als voorheen. Er is daardoor sprake van afnemende productiviteit en toenemend ziekteverzuim. De kosten van werkdruk worden voor Nederland geschat op enkele honderden miljoenen euro per jaar.
Er zijn meerdere technologische ontwikkelingen die het werkdrukprobleem urgent maken. Volgens arbeidspsycholoog Evangelia Demerouti is het werk voor veel mensen inspannender geworden: “Werk is in de laatste jaren complexer geworden. Neem het werk van een wetenschapper. Veel eenvoudige handelingen zoals relevante artikelen zoeken in de bibliotheek en kopieën maken van de gevonden artikelen, zijn grotendeels verdwenen. De artikelen zijn met een druk op de knop in te zien. Het werk is intensiever geworden, waardoor het werk mentaal bijzonder inspannend is. Er is nauwelijks slack time.”
Dagelijkse werkdruk
Werkdruk wordt in de literatuur wel als uitdaging gezien, en er zijn beroepen waar het werken met deadlines een dagelijks terugkerend fenomeen is. Denk aan journalisten die elke dag hun stuk op tijd moeten inleveren om tijdig een krant op te kunnen leveren.
Het probleem met dagelijkse werkdruk is dat het elke dag leidt tot grote inspanning en vermoeidheid. Onderzoek dat ik vijftien jaar geleden heb uitgevoerd met Annemieke Bulters en Evangelia Demerouti bij een groot uitzendbureau liet zien dat werkdruk een sterk effect heeft op vermoeidheid, en dat vermoeidheid vervolgens bijdraagt aan toekomstige werkdruk. Vermoeidheid lijkt ervoor te zorgen dat het werk nog zwaarder wordt. Deze verliesspiraal maakt dat mensen doodop raken en uiteindelijk hun werk niet meer goed kunnen doen.
Interventies
Hoe kunnen we het beste omgaan met werkdruk? Naast dagelijks herstel van de werkinspanning is het belangrijk dat werknemers toegang hebben tot voldoende sociale en psychologische hulpbronnen. Via job crafting kunnen werknemers ook zelf op zoek gaan naar steun, feedback en andere hulpbronnen om op die manier beter om te gaan met de werkdruk.
Een belangrijk probleem is alleen dat er bij een hoge werkdruk nauwelijks tijd is om proactief te zoeken naar hulpbronnen. We zien inderdaad dat mensen die het hardst moeten werken en het meest vermoeid zijn, het minst geneigd zijn om hun werksituatie proactief te veranderen. Dit betekent dat managers en leidinggevenden een belangrijke rol spelen bij het omgaan met werkdruk. Zij kunnen via taakherontwerp (job redesign) ervoor zorgen dat de werkomgeving geoptimaliseerd wordt. Dit kan betekenen dat de werkdruk zelf wordt aangepakt, of dat er maatregelen worden genomen om toegang tot werkgerelateerde hulpbronnen te vergroten, bijvoorbeeld sociale steun versterken, vaker feedback geven, werk afwisselender maken, en meer ontplooiingsmogelijkheden bieden. Een andere optie is om medewerkers tijdig te informeren over en te faciliteren in job crafting - waarbij medewerkers de eigen werkomgeving doorlopend optimaliseren. Op deze manier blijft werkdruk hanteerbaar, en kunnen we voorkomen dat mensen opbranden door hun werk.
Arnold Bakker is hoogleraar Arbeids- en Organisatiepsychologie . Hij behoort tot de meest geciteerde wetenschappers ter wereld. Zijn onderzoeksinteresse gaat uit naar werkstress en werkplezier – en dan met name naar de vraag wat managers en werknemers kunnen doen om te zorgen voor een optimale werkomgeving en betekenisvolle work experience.
